Dongéng
téh ngaran salasahiji golongan carita, dina wangun prosa (lancaran). Sakapeung
sok kaselapan bagian anu diwawuhkeun, umumna parondok. Turun-tumurun jeung
sumebarna ku cara lisan. Tara kapaluruh pangarangna atawa nu nyipatakeunna.
Nilik wandana jeung eusina dongéng téh
kaasup rékaan baheula. Patempatan anu jadi tétéla gambaran kaayaan
baheula, tokoh-tokohna henteu manusa wungkul, tapi ogé sasatoan, buta, atawa
mahluk-mahlukséjénna. Kajadian-kajadian caritana sakapeung karasa pamohalan,
corak rékaan heubeul anu mindeng ngolah siloka atawa alegori pikeun mungks
téma.
Ku
lantaran béda-béda palakuna, jeung béda-béda deuih asalusulna, dongéng téh sok
dipasing-pasing. Yus Rusyana, ahli carita lisan, ngabagi-bagi dongéng téh kieu:
a.
Dongéng nu nyaritakeun kahirupan jalma
di masarakatna jeung dina sajarahna. Upamana dongéng para raja, para putri,
para nabi, para wali, tukang tani, tukang dagang, jeung sajabana. Dongéng
nu kieu sok disebut ogé parabel.
b.
Dongéng anu nyaritakeun kahirupan
sasatoan, saperti kuya, monyét, peucang, tutut, maung, séro, munding, manuk,
jeung sajabana. Dongéng nu kieu sok disebut ogé fabel.
c.
Dongéng anu nyaritakeun asal-usul
kajadian tempat, barang, sasatoan, jeung tutuwuhan. Dongéng nu kieu disebutna
dongéng sasakala atawa legénda.
d.
Dongéng anu nyaritakeun mahluk ciciptan
(hayalan), bangsaning jurig jeung siluman. Dongéng nu kieu sok disebut
ogé dongéng mitos.
PAMÉNTA TILU RUPA
Ciri-ciri Dongéng
1. Kaasup
kana golongan carita
2. Aya
babagian caritana anu sok teu kaharti ku akal
3. Ngandung
naséhatanu hadé keur pieunteungeun jalma réa
4. Nyebarna
sacara lisan tur teu kapaluruh saha nu ngaranna
5. Sok
kapanggih babandinganna jeung dongéng séjén di tempat séjén
PAMÉNTA TILU RUPA
Jaman baheula aya hiji jalma anu hirupna malarat
rosa. Carékna dahar isuk henteu soré téh lain bobohongan. Ari pagawéanana sok
buburuh ngangon domba batur. Sanajan digawéna kacida getolna, tapi hasilna teu
kungsi mahi, jajauheun kana cukup. Da puguh ukur buburuh.
Ari buruhanana dina sataun téh paré 50 geugeus,
ditambah ku bekel dahareun mun rék ngangon.
Demi dununganana jalma beunghar kacida. Tapi korétna
kabinabina, jaba licik. Ka pangangon téh ngan minteran baé. Saupama anu ngangon
domba rék ngangon ka pangangonan, dibekelanana téh ngan sangu baé jeung uyah
sambel. Arang langka pisan dibéré deungeun sangu anu ngareunah
Mun geus usum panén, nu ngangon téh dibéré paré
buruhanana téa. Tapi paréna téh dipilihan anu gambrang pisan. Atuh barang
dijual téh hargana teu sakumaha. Teu mahi pikeun meuli
baju-baju acan. Munasabah baé mun tukang angon téh
papakéanan geus rubat-rabét, siga nu gélo baé.
Sakali mangsa éta tukang ngangon téh gering nepi ka
teu bisa ngangon. Tapi, ku dununganana téh teu diurus.
Barang geus cageur sarta keur mamayu, ngan can
kaduga ngangon, ka dununganana ménta kadaharan. Tapi batan méré mah dununganana
kalah nyarékan. Majar téh, “Can digawé geus hayang ménta dahar!”
Antukna éta tukang ngangon téh musapir. Manéhna
prihatin liwat saking sarta ngenes di jero haténa. Beurang peuting manéhna
neneda hayang bisa cara deungeun-deungeun, teu kurang hakaneun teu kurang
pakéeun. Ku tina nyeri haté, manéhna tuluy miceun manéh ka leuweung, teu dahar
teu nginum.
Barang geus meunang sababaraha poé manéhna kasaréan
ti beurang, handapeun tangkal kai. Ari hudang bet manggih batu tilu siki. Kawas
muncang, baruleud, sarta laleucir. Teu kira-kira manéhna kagéteunana. “Na saha
anu neundeun ieu batu téh, da tadi mah euweuh?” pokna.
Sabot kitu kadéngé aya sora euweuh rupa, “Ujang, ku
sabab manéh sakitu prihatinna, ayeuna paménta manéh dikabulkeun. Manéh meunang
ménta tilu rupa. Pék rék ménta naon baé ogé. Dina sakali ménta éta batu kudu
dialungkeun hiji!”
Tukang ngangon liwat saking atoheunana. “Nuhun
Gusti, nuhun!” pokna bari nyembah-nyembah.
Ti dinya tukang angon tuluy balik ka lemburna.
Sajajalan teu weléh imut sura-seuri sorangan bari mikiran rék ménta naon. Ceuk
gerentes haténa, “Kahiji aing rék ménta beunghar. Kadua rék ménta jadi raja.
Lantaran beunghar ogé ari teu agung mah tara dihargaan. Katiluna aing rék ménta
loba anak, sangkan bisa nuluykeun raja jeung kabeungharanana.”
Sadatangna ka imahna, manéhna rék nyoba ménta
beunghar. Tapi tuluy kapikir rék ménta duit baé. Da mun téa mah tuluy dibéré
kuda, sapi, atawa ingon-ingon, kacipta réncédna da kudu dijual heula. Ari boga
duit mah apan hayang naon baé gé bisa. Tapi manéhna kacalétot
ngomong. Maksudna hayang loba duit, ari pok bet
hayang loba ceuli. Barang keleweng téh batu dialungkeun, ngan breng baé awakna
pinuh ku ceuli. Mani kawas tunggul anu pinuh ku lémbér.
Tukang angon gogoléran ceurik, awahing ku gila nénjo
awak sorangan. Handeueuleun deuih, pédah paméntana anu kahiji geus mubadir.
Barang geus leler, manéhna mikir deui. Ceuk gerentesna, “Ah keun baé henteu
tulus jadi raja ogé, henteu boga anak loba ogé, asal jadi
beunghar wé. Tapi ceuli nu matak pikagilaeun téh
kudu leungit heula!”
Keleweng manéhna ngalungkeun deui batu anu kadua,
sarta ménta sangkan ceuli anu rimbil dina awakna leungit kabéh. Les baé ceuli
téh leungit tanpa lebih ilang tanpa karana. Tukang angon kacida bungaheunana
sarta niatna rék ati-ati pisan dina nepikeun paménta anu katilu.
Tapi ras manéhna inget kana ceulina anu dua. Ari
dicabak, bet milu leungit. Puguh baé kagéteunana tukang angon. Atuh ngan hing
deui baé manéhna ceurik. Leuwih nyeri batan anu tadi, sabab paméntana ngan kari
hiji deui.
“Kumaha ayeuna aing? Lamun ménta beunghar meureun
aing jadi jalma tanpa daksa, teu boga ceuli. Lamun ménta didatangkeun deui ceuli,
aing meureun angger malarat.”
Sanggeus bingung mikiran nasib, bet datang ilham
tina pikirna anu beresih. “Leuwih hadé aing ménta didatangkeun deui dua ceuli
anu asal, da ceuk kolot ogé apan awak anu walagri, sehat bari jagjag waringkas,
leuwih utama batan kakayaan. Sarta saéstuna jalma anu beunghar téh nyaéta jalma
anu narima kana kulak canggeum bagja. Narima kana takdirna. Kawas aing, da geus
milikna jadi jalma malarat, euweuh sisit beunghar, nya rék ditarimakeun baé.
Hanas éta teu boga dahareun, pakéeun, nya rék ihtiar baé, da awak lengkep
kénéh, tanaga gedé. Mending néangan baé dunungan anu bageur!” pokna.
Keur
nyangkem dongéng di luhur, lengkepan tabel ieu di handap!
Aspék
Dongéng Jawaban
Palaku
Dongéng
(saha
tokoh anu ngalalakon
dina
dongéng?)
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
Logika
dongéng
(Naha
caritana kaharti ku
akal
atawa henteu?)
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
Naséhat dongéng
(Piwuruk naon
atawa ajéninajén
naon nu
kakandung
dina dongéng
sarta bisa
dijieun eunteung
keur nu
maca/ngadéngékeun?)
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
Pajamanan
dongéng
(Naha caritana
téh
kabaheulaan
atawa carita
jaman ayeuna?)
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
Kumaha
kacindekan urang sanggeus tabél di luhur kaeusian? Cing tepikeun sacara lisan
di hareupeun kelas!
Jawaban nya apa
BalasHapus